Page 4 - PWN PEWNY START. O DOJRZEWANIU. CHŁOPCY Poradnik metodyczny z tablicami do komunikacji
P. 4
CZĘŚĆ I
Dlaczego chłopcy z niepełnosprawnością intelektualną i spektrum autyzmu
potrzebują wsparcia w okresie dojrzewania?
Okres dojrzewania to czas bardzo trudny dla większości chłopców z niepełnosprawnością intelektualną, ze
spektrum autyzmu, z mózgowym porażeniem dziecięcym lub innymi problemami rozwojowymi. Wiąże się to
z faktem, że przed nastolatkiem staje wiele nowych wyzwań będących konsekwencją licznych zmian ciała, po-
jawienia się nowych jego funkcji i doznań z niego płynących. One zaś zmuszają chłopca do opanowania wielu
nowych umiejętności.
Chłopcy z niepełnosprawnością są w stanie zaakceptować to, co przynosi z sobą dojrzewanie, jednak jedynie
pod warunkiem, że otrzymają w tym względzie od swoich najbliższych oraz szkoły odpowiednie wsparcie. Jest
ono niezbędne z kilku powodów, które omawiam poniżej.
• Im głębszy jest stopień niepełnosprawności chłopca, tym większe ma trudności ze zrozumieniem tego,
co dzieje się z jego ciałem w okresie dojrzewania, zrozumieniem pojawiających się stanów emocjonalnych
i doznań płynących z ciała. Niezrozumienie tego, co się dzieje, wywołuje niepokój i frustrację.
• W odpowiedzi na uczucie lęku mogą się pojawić różnego typu reakcje niepożądane, takie jak: zachowania
agresywne, autoagresywne (szczypanie narządów płciowych), próby usunięcia danych objawów dojrze-
wania, np. owłosienia pod pachami lub łonowego (por. Fornalik 2002). Chłopcy mogą traktować objawy
dojrzewania w kategoriach choroby (np. proszą o czopka przeciwbólowego w odpowiedzi na erekcję) albo
czegoś nieprawidłowego (np. odczytują polucje jako mimowolne oddanie moczu). Niekiedy nastolatkowie
koncentrują się na jakimś symptomie dojrzewania, np. nieustannie wwąchują się w swoje intensywniej
niż dotychczas pachnące ciało, opowiadają wszystkim wokół, co się dzieje z ich genitaliami. Negatywne
zachowania i brak akceptacji dojrzewania ciała można zaobserwować zwłaszcza u tych chłopców, którzy
nie zostali do tych zmian przygotowani.
• U chłopców z niepełnosprawnością intelektualną i spektrum autyzmu mogą występować dodatkowe za-
burzenia utrudniające akceptację niektórych zmian związanych z dojrzewaniem płciowym. Jednym z nich
są zaburzenia sensoryczne zlokalizowane w centralnym układzie nerwowym, którym kieruje mózg. Jeśli
przetwarzanie przebiega nieprawidłowo, mózg nie jest w stanie w sposób właściwy organizować informacji
sensorycznych (Kranowitz 2012). Skutkiem tego zaburzenia może być nadwrażliwość lub niedowrażliwość
w obrębie różnych zmysłów. W okresie dojrzewania szczególny problem może stanowić nadwrażliwość
węchowa. Intensywny zapach związany z większym poceniem się i zmianami hormonalnymi, a ponadto
zapach nasienia podczas polucji mogą być przyczyną silnych reakcji emocjonalnych. Duże trudności można
także zaobserwować u chłopców nadwrażliwych dotykowo. Mogą oni bowiem odmawiać mycia penisa,
odsuwania napletka i reagować negatywnie na pojawiające się drażniące owłosienie pod pachami, na no-
gach i w miejscach intymnych. Deprymować może także zwiększona wrażliwość niektórych części ciała,
zwłaszcza penisa.
• Wspomniane trudności związane ze zrozumieniem przemian ciała oraz pojawiających się nowych doznań
z niego płynących (np. podniecenie seksualne) mogą skutkować prezentowaniem przez niektórych nasto-
latków z niepełnosprawnością intelektualną i spektrum autyzmu zachowań nieakceptowanych społecznie
i naruszających intymność innych osób. Najczęściej jest to rozbieranie się w miejscach publicznych (szkoła,
ulica, dom – poza własnym pokojem), dotykanie intymnych części swojego ciała w obecności innych osób,
a także dotykanie intymnych części ciała innych osób.
• Trudności z opanowaniem różnego typu nowych umiejętności samoobsługowych przez chłopców niżej
funkcjonujących intelektualnie. Im głębszy stopień intelektualnej niepełnosprawności chłopaka i im wię-
cej sprzężeń chorobowych towarzyszących owej niepełnosprawności (spektrum autyzmu, porażenie mó-
zgowe, zaburzenia sensoryczne), tym więcej czasu potrzebuje on na nauczenie się skomplikowanych czyn-
ności, do których zaliczyć można np. mycie penisa, usuwanie owłosienia spod pach. Nie wystarczy więc
jednorazowy pokaz wyjaśniający sposób wykonania danej czynności.
• Większość chłopców z niepełnosprawnością intelektualną, zwłaszcza w stopniu umiarkowanym, znacz-
nym i głębokim, nie jest w stanie samodzielnie zdobyć wiedzy na temat dojrzewania płciowego. Nie potra-
8
