Page 17 - Teraz matura język polski - vademecum z zadaniami poziom rozszerzony

IV. Wiedza o literaturze

RYMY

ze względu ze względu ze względu ze względu
na miejsce w tekście na akcent na dokładność na układ
• wewnętrzne (w środku • żeńskie (obejmują • dokładne (zbudowane • parzyste (sąsia-
wersu lub wersów) półtorej sylaby np. z tych samych głosek, np. dujące) – aabb
• zewnętrzne (na końcu mowa – słowa) młodzi – głodzi) • przeplatane
wersu) • męskie (obejmują • niedokładne (zbudowane (krzyżowe) – abab
jedną ostatnią sylabę, z różnych głosek brzmie- • okalające – abba
np. fal – dal) niowo podobnych, np.
myśli – wyszli)

Utwór liryczny często jest zorganizowany wokół w treści jak w bajkach Ignacego Krasickiego, bu-
dominanty kompozycyjnej (np. zasada kontrastu dowa podporządkowana puencie: Jan Kochanowski
lub podobieństwa jak u Jana Andrzeja Morsztyna Na zdrowie, nastrój wyznaczający tok utworu – Ju-
w sonecie Do trupa, morał mający uzasadnienie liusz Słowacki Hymn [Smutno mi, Boże]).

Matura pisemna Wiedza w praktyce
Zadanie
Scharakteryzuj osobę mówiącą we fragmencie Pieśni XI Jana Kochanowskiego.
Stateczny umysł pamiętaj zachować, Także i góry nie radzęć wylatać,
Jeśli cię pocznie nieszczęście frasować; Kiedy się szęście z Tobą imie bratać.
Jan Kochanowski, Pieśń XI BUDOWA DZIEŁA LITERACKIEGO
Komentarz: humanistą i filozofem, który zna zasady stoicyzmu
Wykonanie zadania wymaga umiejętności określa- (Stateczny umysł pamiętaj zachować). Przyjmuje
nia podstawowych wyróżników utworu lirycznego. wobec odbiorcy (formy 2. os.: cię, Tobą, pamiętaj)
Rozwiązanie: postawę mentora – mądrego doradcy, nauczyciela,
Podmiot mówiący wypowiada się wprost, w 1. os. który poucza, jak żyć. Jego wypowiedź ma charak-
(radzęć), czyli jest to przykład liryki bezpośredniej. ter filozoficznej refleksji nad życiowymi prawdami
Jest człowiekiem dojrzałym i wykształconym, (liryka refleksyjno­filozoficzna).

Epika

U źródeł epiki stoją przekazy ustne, opowieści na Charakterystycznymi elementami dla epiki jako
temat legendarnej i historycznej przeszłości róż- rodzaju literackiego są narracja i fabuła.
nych ludów. Za najbardziej pierwotne z nich uzna- Do pozostałych wyróżników dzieła epickiego na-
je się mity, podania i baśnie. leżą m.in. czas, przestrzeń, bohater, język.

Narracja i narrator

Narracja – wypowiedź monologowa, najczęściej w czasie przeszłym lub teraźniejszym, prezentuje zdarzenia
i postacie w nich uczestniczące. Wykorzystuje formę opowiadania lub opisu.
Narrator – fikcyjna osoba opowiadająca o wydarzeniach w utworze epickim; ujawnia swoją obecność
w wypowiedzi.

179