Page 6 - Nowe Słowa na start 7 - podręcznik

Szkoła mówienia i pisania Szkoła mówienia i pisania Szkoła mówienia i pisania
Jak uzasadniać swoje zdanie Tempo wymierania było bardzo różne wprzeszło-
ści geologicznej, jednakże dane szacunkowe wskazu-
Wróżnego rodzaju wypowiedziach często należy uzasadnić swoje zdanie lub stanowisko. Używa się ją, iż wwiększości okresów geologicznych wynosiło
wówczas argumentów. Najczęściej służą one do: ono około jeden gatunek na rok. Liczba gatunków
– ukazania słuszności naszego założenia, wymierających dzisiaj to prawdopodobn ie kilka
– przekonania kogoś, aby postąpił lub pomyślał wokreślony sposób. wciągu każdego dnia. Niektórzy specjaliści uważają,
iż tempo to może się zwiększyć wciągu najbliższych Ćwiczenia
Argument a przykład 20–30 lat nawet do kilkuset gatunków dziennie.
Największa liczba zdarzeń wymierania ma praw-
Informacje mające Wwypowiedzi, wktórej używamy argumentów iprzykładów, muszą być przestrzegane nastę- dopodobnie związek zniszczeniem naturalnych sie- kształcące
pujące zasady:
dlisk. Ze wszystkich naszych grabieży najtragiczniej-
argument jest używany, aby uzasadnić nasze założenie,
przykład zkolei ma ilustrować słuszność argumentu. sze konsekwencje ma niewątpliwie niszczenie lasów, głównie wilgotnych lasów równikowych, [...] to
właśnie wnich żyje większość znanych nam gatunków zwierząt iroślin. [...]
pomóc uczniowi jesteśmy wstanie zamienić je wobszary wrogie dla wielu form życia. Kwaśne deszcze zdewastowały i doskonalące
Nawet jeśli nie atakujemy różnych środowisk ogniem, piłami łańcuchowymi ibuldożerami, to itak
Na sukces trzeba zapracować ogromne obszary Ameryki Północnej iEuropy. Kwasy tworzą się watmosferze ztlenków azotu isiarki,
w konstruowaniu ciężkiej pracy, odpowiednich kontaktów, a może sprzyjających oko- założenie emitowanych przez samochody ielektrownie. Opady iodpływ powierzchniowy odprowadzają je do posługiwanie
Wielu ludzi zastanawia się, jak osiągnąć sukces: czy to kwestia
jezior irzek. Wten sposób zginęły wszystkie ryby wsetkach jezior stanu Nowy York, awNowej Szkocji
skutecznie wyeliminowano łososia atlantyckiego, wpływającego do wielu rzek na okres tarła.
liczności? Stare polskie przysłowie mówi: Bez pracy nie ma kołaczy.
Steven M. Stanley, Historia Ziemi (fragmenty), przełożył Ireneusz Walaszczyk
Moim zdaniem to właśnie dzięki solidnemu wykonywaniu swoich
omawianej formy obowiązków, cierpliwości i wytrwałemu dążeniu do celu można argument • Powiedz, jaka jest główna teza tekstu. się omawianą
• Znajdź wpodanym fragmencie argument potwierdzający masowe wymieranie gatunków.
odnieść sukces. Te cechy pozwalają człowiekowi przetrwać różne
niepowodzenia i w rezultacie prowadzą do realizacji planów. Wskazuje • Odszukaj argumenty uzasadniające, że przyczyną wymierania gatunków jest działalność czło-
wypowiedzi. na to wiele życiorysów sławnych ludzi. przykład • Wskaż przykład ilustrujący jeden zargumentów. formą
wieka.
Przykładem osoby, która wytrwale dążyła do celu i osiągnęła
niebywały sukces, jest Steve Jobs 1 . Ten genialny informatyk stworzył 2. Poniżej zamieszczono fragmenty wypracowania. Do każdego znich dopisz wzeszycie dwa argu-
najbardziej rozpoznawalną markę na świecie. Zanim jednak znalazł menty, które będą uzasadniały przyjęte założenie.
się na szczycie, został zwolniony ze swojej firmy przez przyjaciela • Uważam, że wszyscy, niezależnie od wieku, potrzebują autorytetów iwzorców postaw życiowych. wypowiedzi.
i współpracownika. Musiało upłynąć wiele okupionych ciężką pracą 1 Steve Jobs • Miasto czy życie na łonie natury? Moim zdaniem najlepszym miejscem zamieszkania jest miasto.
lat, aby Jobs mógł wrócić do ukochanego przedsiębiorstwa. [stiw dżobs] 3. Przeczytaj fragmenty dwóch prac. Dopisz wzeszycie do każdego znich odpowiednie argumenty.
• Oglądając różne komedie lub czytając zabawne książki, dochodzę do wniosku, że śmiech może nas
wiele nauczyć.
Przykład omawianej Ćwiczenia wyśmiać ogólne wady ipostawy obecne wspołeczeństwie tamtego czasu.
Na przykład wkomedii Fredry Zemsta autor przedstawia przerysowane karykaturalnie postacie, aby
1. Przeczytaj tekst iwykonaj znajdujące się pod nim polecenia.
Nadchodzące masowe wymieranie • Wpełni zgadzam się ze stwierdzeniem, że przyjaźń jest każdemu potrzebna.
formy wypowiedzi. Zdarzenia masowego wymierania zprzeszłości geologicznej dostarczają unikalnej perspektywy wsto- potrzebni. Jednak później dość poważnie zachorował. Pomyśleliśmy, że warto go odwiedzić, żeby nie
Zilustruję to przykładem zżycia. Mój kolega kiedyś uważał, że przyjaciele nie są mu do niczego
sunku do wymierania powodowanego współcześnie przez ludzi. Porównania wskazują, iż nasza dzia-
łalność uruchamia procesy masowego wymierania, które zpowodzeniem mogą rywalizować nawet
znajwiększymi takimi zdarzeniami znanymi zostatnich 600 mln lat. [...] czuł się samotny iopuszczony. Tak też zrobiliśmy. Gdy wychodziliśmy, powiedział, że była to najlepsza
rzecz, jaka go spotkała wżyciu. Teraz jesteśmy najlepszymi przyjaciółmi.
40 41
Kształcenie językowe Kształcenie językowe Kształcenie językowe
Rodzina wyrazów 5. Z każdej grupy wyrazów pokrewnych podanych w nawiasach wybierz wyraz podstawowy.
Zapisz pary w zeszycie.
Na rozgrzewkę (ręczny, zaręczyć, ręka) → zaręczyny (głos, wygłosić, głosowy) → głośnik
(miły, najmilszy, umilić)
→ przedział
(dzielić, oddzielić, przedzielić)
→ miłość
Zastanów się i zapisz wzeszycie, co łączy podane wyrazy. 6. Wypisz do zeszytu wyrazy należące do jed-
pisak, pismo, zapis, pisownia, napis, wypisać, przepis, pismak, pisanka, dopisek, przepisanie nej rodziny. Następnie przepisz tekst izastąp
Ćwiczenie Nowa wiadomość niektóre z wyrazów pokrewnych ich syno-
nimami.
Mam licznych kolegów. Wyliczę dla przykła-
wprowadzające Rodzina wyrazów to grupa słów, w których występuje wspólna cząstka mająca określone zna- du tylko kilku: Sławka, Piotrka, Michała i Pawła.
czenie. Tę wspólną cząstkę nazywa się rdzeniem. Wszystkie wyrazy należące do jednej rodziny
Najbardziej jednak lubię Jacka. Zaliczam go do
są wyrazami pokrewnymi.
moich przyjaciół. Zawsze mogę na niego liczyć.
Przykładowo, w rodzinie wyrazów: czytać, czytelnia, czytanka, czytnik, czytelnik, odczyt występuje
W licznych sprawach świetnie się dogadujemy.
w określony temat. rdzeń czyt-, który nadaje tym słowom znaczenie związane z czynnością czytania. Nowa wiadomość
W rdzeniu może dochodzić do wymiany głosek, którą nazywamy obocznością, zkolei różne
warianty tego samego rdzenia to rdzenie oboczne, np. Rodzinę wyrazów można przedstawić na wykresie pokazującym, które z wyrazów pokrewnych
tół, stołowy, stolarz, stolica;
s
oboczności: ó : o, ł : l : l'; są podstawowe, aktóre – pochodne.
rdzenie oboczne: stół : stoł : stol : stol'.
chodzić
Ćwiczenia
przechodzić chodnik dochodzić zachodzić
1. W każdej grupie odszukaj wyrazy należące do jednej rodziny. Ćwiczenia
poświata, jasny, światło, lampa, żarówka, świecić, świeca, reflektor, oświata przechodzień chodniczek dochodowy dochodzenie zachód
pojedynczo, jedynak, bliźniak, jednakowy, jeden, pojedynek, walka, konflikt
Omówienie 2. Zapisz w zeszycie wyrazy pokrewne będące wskazanymi częściami mowy. zachodni wyjaśniające,
słownik, przysłówek, zaimek, słowo, wyraz, dosłowny, przysłowie, powiedzenie
nowych zagadnień, biały – czasownik: , przysłówek: 7. W zeszycie sporządź wykresy przedstawiające podane rodziny wyrazów. Uwaga: w każdej grupie utrwalające
szkło – czasownik:
, przymiotnik:
jeden wyraz nie należy do rodziny.
, rzeczownik:
piekarz – czasownik:
terminów lub pojęć. 3. Ustal, według jakiej reguły zostały dobrane wyrazy w pierwszej grupie, a według jakiej – słowa przepis, pisarz, napisać, pisarka, pisnąć, przepisać, napis, pisać, przepisowy i sprawdzające.
kasować – rzeczownik:
, rzeczownik:
niszczarka, zniszczyć, niszowy, niszczyciel, wyniszczyć, niszczyć, zniszczenie
przyrząd, rządzić, zarządzenie, rządowy, rząd, rządny, zarządzić, pożądać, zarządca
wdrugiej grupie. Utwórz w zeszycie dwie grupy słów, stosując te same zasady.
policjant, policjantka, odkurzać, odkurzacz, dzieło, arcydzieło 8. a) Przeanalizuj podaną rodzinę wyrazów. Zapisz w zeszycie rdzenie oboczne oraz oboczności.
przezwisko, pozwany, odezwa, wezwanie, nazwa, wyzwać słowo, słownik, dosłowny, słowny, dosłownie, słówko, wysłowić się, słowniczek
4. Podzielcie się na grupy. Każdy zespół ma za zadanie zapisać na kartce jak najwięcej wyrazów po- b) Przepisz do zeszytu uzupełnione zdanie.
krewnych do słowa znać. Wyraz dosłowny jest wyrazem podstawowym dla wyrazu i wyrazem pochodnym wobec wyrazu .
290 291
Twój niezbędnik Twój niezbędnik Twój niezbędnik
Magia i moc słów
LIRYKA
PODMIOT LIRYCZNY TYPY LIRYKI
Rodzaj literacki obejmujący utwory, (podmiot mówiący, osoba mówiąca,
które ukazują uczucia, myśli, przeżycia „ja” liryczne)
wewnętrzne, wrażenia podmiotu lirycznego. Fikcyjna osoba wypowiadająca się
wutworze lirycznym, wyrażająca LIRYKA BEZPOŚREDNIA LIRYKA POŚREDNIA
swoje emocje, poglądy, refleksje. Podmiot liryczny wypowiada się Podmiot liryczny wypowiada się bezosobowo Wyczerpujące
lub w3. osobie, unika ujawniania swoich
w1.osobie, subiektywnie przedstawia
Przy niektórych utożsamiać zautorem. swoje wrażenia, emocje imyśli. uczuć wprost, często ukrywa się za jakąś
Podmiotu lirycznego nie należy
postacią (zakłada maskę) lub wyraża swoje
myśli iemocje za pośrednictwem opisu
Zielono mam w głowie i fiołki w niej kwitną,
poleceniach do Na klombach mych myśli sadzone za młodu, (krajobrazu, sytuacji, przedmiotu itp.). definicje
Pod słońcem, co dało mi duszę błękitną
I które mi świeci bez trosk i zachodu.
Serce roście patrząc na te czasy:
K. Wierzyński, Zielono mam w głowie (fragment)
Mało przed tym gołe były lasy,
tekstów znajdują się Osobą wypowiadającąsię Wutworach lirycznych są Śnieg na ziemi wysszej łokcia leżał, ważnych pojęć
ukazane uczucia, refleksje,
A po rzekach wóz nacięższy zbieżał.
J. Kochanowski, Pieśń II
poglądy, wrażenia podmiotu
z Ksiąg pierwszych (fragment)
mówiącego; jeśli opisywana
wdziele jest podmiot
strzałki odsyłające liryczny. jest jakaś sytuacja, osoba SONET literackich,
wypowiadająca się kładzie
Utwór poetycki oregularnej budowie
nacisk nie na relacjonowanie
wydarzeń, lecz na wyrażanie
iukładzie rymów. Składa się zczterech strof:
do „Twojego swoich emocji imyśli. dwie pierwsze są czterowersowe izwykle Stepy akermańskie wzbogacone
A. Mickiewicz,
pełnią funkcję opisową, adwie ostatnie są
trzywersowe imają charakter refleksyjny.
niezbędnika”. CECHY LIRYKI GATUNKI LIRYCZNE przykładami.
Utwory liryczne zazwyczaj FRASZKA
cechuje metaforyczność języka, PIEŚŃ Krótki, żartobliwy lub refleksyjny
która przejawia się poprzez We współczesnej liryce Utwór poetycki oróżnej tematyce utwór, oparty na wyrazistym
nagromadzenie środków praktycznie zanikło iregularnej budowie, charakteryzującysię pomyśle. Nazwa pochodzi
stylistycznych, takich jak epitety, rozróżnienie gatunkowe. wyraźną melodyjnością, którą nadają mu od włoskiego słowa frasca,
przenośnie, porównania, np. powtórzenia układów wersyfikacyjnych, oznaczającego gałązkę pokrytą
personifikacje, rymy. wyrazisty rytm, refren. liśćmi oraz – wprzenośni –
błahostkę, drobiazg.
J. Kochanowski, Pieśń II z Ksiąg pierwszych,
Pieśń XIX z Ksiąg wtórych J. Kochanowski, Na lipę, Na dom
wCzarnolesie, O żywocie ludzkim
334 335
oznaczenia zastosowane w podręcznikach z serii
– dyskusja w klasie – ćwiczenie trudniejsze
– dłuższa praca pisemna – ćwiczenie uczące samodzielnego zdobywania wiedzy
– spróbuj swoich sił – ćwiczenie związane z kształceniem językowym
– praca w grupie – lektury obowiązkowe oraz wiersze poetów, których nazwiska
wymieniono w podstawie programowej