Page 5 - Nowe Słowa na start 7 - podręcznik

Przewodnik po podręczniku

Podręcznik zaznajamia z najważniejszymi zagadnieniami z literatury i kultury, a także z nauki
o języku i ortografii – na stronach wyróżnionych kolorami. Dzięki „Szkole mówienia i pisania”
uczy tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych w rozmaitych sytuacjach komunikacyjnych.
Po każdym rozdziale zamieszczono „Podsumowanie”, pomagające w uporządkowaniu wiedzy,
oraz test „Sprawdź wiedzę i umiejętności”.

Pochwała życia Pochwała życia
8. Przedstaw emocje wyrażone w wierszu za pomocą wybranej techniki plastycz-
Kazimierz Wierzyński nej (plakat, komiks) lub dramy (np. pantomima).
(1894–1969), poeta, prozaik, eseista, współtwórca grupy poetyckiej 9. Sporządź w zeszycie opis przyrody, który będzie oddawał Twoje emocje
Skamander, głoszącej zwrot poezji ku codzienności. Jego wczesna i nastrój. Twoja praca powinna liczyć ok. 250 słów.
twórczość wyraża pochwałę młodości, aktywności oraz piękna Notatka o życiu
Ćwiczenia ludzkiego ciała. W 1928 r. otrzymał złoty medal w Olimpijskim Kon-
kursie Sztuki i Literatury za tom wierszy Laur olimpijski. Po II wojnie
światowej przebywał na emigracji.
wprowadzające Zanim przeczytasz Czesław Miłosz i twórczości
(1911–2004), poeta, prozaik, wykładowca na Uniwersytecie Kalifornij-
skim w Berkeley. Od 1951 r. żył i tworzył na emigracji. Napisał m.in.
Co to znaczy być optymistą? Odpowiedź uzasadnij.
w problematykę Kazimierz Wierzyński eseje Zniewolony umysł i Ziemia Ulro, powieść Dolina Issy oraz liczne pisarza.
wiersze. W 1980 r. otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.
W jego utworach można odnaleźć filozoficzną refleksję nad ży-
Zielono mam w głowie
ciem, a także zachwyt nad światem i naturą.
utworu. SZCZĘŚCIE POETY Zielono mam w głowie i fi ołki w niej kwitną, Zanim przeczytasz
Na klombach mych myśli sadzone za młodu,
Pod słońcem, co dało mi duszę błękitną Jaki jest stosunek współczesnego człowieka do natury? Przedstaw kilka przykładów
I które mi świeci bez trosk i zachodu. takich postaw.
Obnoszę po ludziach mój śmiech i bukiety
Rozdaję wokoło i jestem radosną Czesław Miłosz
Wichurą zachwytu i szczęścia poety, Dar
Co zamiast człowiekiem, powinien być wiosną.
Dzień taki szczęśliwy. BYĆ SZCZĘŚLIWYM
Po przeczytaniu Mgła opadła wcześnie, pracowałem w ogrodzie.
1. Jakich przeżyć doświadcza podmiot liryczny? Jakie mogą być tego przyczyny? Kolibry przystawały nad kwiatem kaprifolium 1 .
podmiot liryczny, s.334 Nie było na ziemi rzeczy, którą chciałbym mieć.
2. Wyjaśnij znaczenie związku frazeologicznego mieć zielono w głowie, do które- Nie znałem nikogo, komu warto byłoby zazdrościć. 1 kaprifolium lub
go odwołuje się tytuł wiersza. Jak poeta rozwija tę przenośnię? Co przydarzyło się złego, zapomniałem. kapryfolium
3. Które sformułowania w wierszu Kazimierza Wierzyńskiego wiążą się z radością Nie wstydziłem się myśleć, że byłem, kim jestem. pnącze o wijących się
życia i co oznaczają? Nie czułem w ciele żadnego bólu. pędach i różowych,
białych albo żółtych
Pytania i polecenia 4. Dlaczego – zdaniem podmiotu lirycznego – poeta zamiast człowiekiem, powi- Prostując się, widziałem niebieskie morze i żagle. kwiatach
nien być wiosną?
Po przeczytaniu
5. Członkowie grupy poetyckiej Skamander, do której należał Kazimierz Wie-
rzyński, często wprowadzali do swoich utworów potoczne słowa i wyrażenia.
pomagające 6. Podczas dyskusji w klasie oceńcie, czy utwór Zielono mam wgłowie można 1. Podziel wiersz na dwie części: jedną będącą opisem świata, a drugą – wyrazem Wyjaśnienia
Znajdź w wierszu przykład takiego sformułowania.
przeżyć wewnętrznych.
2. Powiedz, jaką symbolikę ma ogród w wierszu Dar. W tym celu przypomnij so-
zaliczyć do tekstów trudnych, czy łatwych do zrozumienia. bie biblijną opowieść o Edenie.
w analizie tekstu. 7. Jak można okazywać zadowolenie z życia i optymizm? Wskaż zachowania ak- 3. W wierszu pojawia się wiele zaprzeczeń. Jaki efekt uzyskał dzięki nim Czesław trudniejszych
ceptowane przez innych i takie, które ocenia się negatywnie.
Miłosz?
wyrazów.
72 73
Wprowadzenie Twórca i jego czasy Kształcenie kulturoweTwórca i jego czasy
do omawiania lektur Jan Kochanowski Renesansowe zainteresowanie człowiekiem
Jan Kochanowski tworzył wokresie renesansu
obowiązkowych, Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej. Otrzymał (odrodzenia). Nazwa tej epoki wzięła się stąd, że po
staranne wykształcenie. Podczas studiów wAkademii
wielu wiekach zapomnienia kultura antyczna stała
się wzorcem godnym naśladowania. Wrenesansie
Krakowskiej oraz na uniwersytetach wKrólewcu iPadwie
gruntownie poznał tradycję antyczną oraz główne idee ponownie zainteresowano się człowiekiem, zaczęto
w formie infografiki. renesansu. Po powrocie do kraju w1559 r. przez ponad doceniać urodę ziemskiego świata, atakże poszu-
dziesięć lat był dworzaninem, m.in. sekretarzem króla
kiwać recepty na szczęśliwe życie na ziemi. Uważano
Zygmunta Augusta. W1574 r. osiadł na stałe wswoim
wówczas, że wżyciu należy kierować się maksymą
majątku ziemskim wCzarnolesie. Rok później ożenił się antycznego pisarza Terencjusza: Jestem człowiekiem Ważne
zDorotą Podlodowską iaż do śmierci prowadził spokojne i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Postawę taką,
życie szlachcica ziemianina. Angażował się jednak wsprawy polegającą na stawianiu wcentrum zainteresowań
publiczne, m.in. współpracował zkanclerzem Janem szczęścia idobra człowieka, nazwano humanizmem.
Zamoyskim. Wokresie studiów tworzył głównie po łacinie, Za huma nistę uważano osobę wszechstronnie informacje
odpowrotu do kraju – po polsku. Za najważniejsze wdorobku wykształconą, która opanowała różne umiejętności
Kochanowskiego są uważane zbiory Pieśni, Fraszek iTrenów, ibyła biegła wwielu dziedzinach wiedzy.
atakże przekład biblijnych psalmów (Psałterz Dawidów) Andrea Mantegna [mantenja],
oraz dramat Odprawa posłów greckich. Dwór księcia Gonzagi (fragment), 1474 dotyczące
Najwybitniejszy poeta staropolski
Wśredniowieczu większość utworów literackich była pisana po łacinie. Wrenesansie nastąpił biografii autora
przełom. Zaczęto tworzyć wjęzykach narodowych, awzorów literackich szukano przede wszystkim
wtradycji antycznej. WPolsce największe zasługi dla ukształtowania rodzimego języka poetyckiego
ma niewątpliwie Jan Kochanowski. Wprowadził on do polskiej literatury takie gatunki antyczne, i epoki, w której
1530 1544–1558 1559–1574 1574–1584 22 VIII 1584 jak pieśń, tren, tragedia. Stworzył też nowy gatunek – fraszkę. Uporządkował iukształtował wzory
narodziny wSycynie okres studiów służba dworska okres czarnoleski śmierć w Lublinie różnych układów wersyfikacyjnych (strof, rymów). Swobodnie imistrzowsko posługiwał się bogatym
arsenałem środków stylistycznych (m.in. zróżnicowanymi epitetami, porównaniami, przenośniami).
Poezja Kochanowskiego jest mądra, dojrzała intelektualnie, ajednocześnie cechuje ją prostota iumiar. powstało dzieło.
Jan Kochanowski pisał pieśni i fraszki przez niemal
całe życie. Tylko nieliczne utwory były jednak
drukowane. Większość znano jedynie zodpisów
rękopiśmiennych lub przekazów ustnych. Dopiero
kilka miesięcy przed śmiercią poety wydano drukiem
Fraszki. Tom ten zawierał 301utworów podzielonych
na trzy księgi. Zbiór Pieśni Kochanowskiego ukazał
się jeszcze później, dopiero w1586 r. Zgromadzone
wiersze podzielono na dwie księgi. Na końcu dodano
pieśń Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary.
Utwór ten uchodzi za pierwszy napisany przez poetę Fragment renesansowej
wjęzyku polskim. Kochanowski stworzył go wdrodze kamienicy wKazimierzu
Dolnym
powrotnej zWłoch do kraju.
60 60 61 61
Pochwała życia Pochwała życia
Zanim przeczytasz
LEKTURA Na zachowanie 1 LEKTURA
OBOWIĄZKOWA Zgodnie z jakimi wartościami – według Ciebie – należy żyć, aby osiągnąć Co bez przyjaciół za żywot? Więzienie, OBOWIĄZKOWA
zadowolenie z życia?
W którym niesmaczne żadne dobre mienie 2 . 1 zachowanie
Bo jeslić się co przeciw myśli stanie 3 , poważanie u ludzi
Jan Kochanowski Już jako możesz sam przechowaj 4 , panie. 2 dobre mienie
Fraszki (wybór) Nikt nie poradzi, nikt nie pożałuje; dobre imię, uznanie
Takżeć, jeslić się dobrze poszańcuje 5 , innych ludzi
3 przeciw myśli stanie
PRZEPIS NA Na lipę Żaden się z tobą nie będzie radował, niezgodnie z planami
4 sam przechowaj
Sam sobie będziesz w komorze smakował.

SZCZĘŚCIE Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie, Co ludzi widzisz, wszytko podejźrzani, sam to przemyśl
5 jeslić się dobrze
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Informacja o tym, Choć się nawysszej 1 wzbije, a proste promienie Nie słyszysz prawdy, nie słyszysz przestrogi, poszańcuje
W oczy cię chwali, a na stronie gani.
jeśli się poszczęści
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie,

Być, wierę 6 , miały uróść na łbie rogi.
1 nawysszej Tu zawżdy 2 chłodne wiatry z pola zawiewają, Uchowaj, Boże, takiego żywota, 6 być, wierę
by tobie, jak sądzę
7 chocia
że utwór należy dawniej: najwyżej Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły Daj raczej miłość, a chocia 7 mniej złota. chociaż
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają 3 .
2 zawżdy
dawniej: zawsze
Biorą miód, który potym szlachci 4 pańskie stoły.
3 narzekają
dawniej: śpiewają A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie 5 , Wiadomości
do lektur dawniej: uświetnia Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie 7 Kontekst
4 szlachci
Że człowiekowi łacno 6 słodki sen przypadnie.
5 snadnie
dawniej: łatwo
Literatura od początku swojego istnienia pełniła różne funkcje w kulturze i życiu ludzi.
6 łacno Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie 8 . Fraszka – dowcip i zabawa literacka
obowiązkowych. dawniej: szybko Na dom w Czarnolesie Opisywała świat, wyrażała wzniosłe idee, ale też bawiła. Ostatnia z jej wymienionych o danym
7 kładzie
ról zyskała na znaczeniu w renesansie. Twórcy tej epoki pragnęli wyrazić radość życia
dawniej: traktuje
8 w hesperyskim
sadzie Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje 1 ; i zachwyt nad pięknem świata. Wielką popularnością cieszyły się wówczas zbiory śmiesz-
nych historyjek i krótkich dowcipnych wierszyków. Najwybitniejszy pisarz polskiego re-
w mitologicznym Raczysz bogosławieństwo dać do końca swoje. gatunku
ogrodzie bogów, Inszy niechaj pałace marmórowe mają nesansu – Jan Kochanowski – stworzył nawet nowy gatunek poetycki, który obejmował
w którym rosły złote I szczerym złotogłowem 2 ściany obijają, takie krótkie utwory. Nazwał go fraszką, od włoskiego słowa frasca oznaczającego gałązkę
jabłka, podarunek pokrytą liśćmi oraz – w przenośni – błahost-
ślubny matki Zeusa, Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
Gai, dla jego przyszłej A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym, kę, drobiazg. Wśród fraszek poety możemy literackim,
żony, Hery; ogród był znaleźć utwory refleksyjne (np. Na lipę),
strzeżony przez nimfy Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością, zabawne scenki dramatyczne (O doktorze
Hesperydy Obyczajami znośnymi, nieprzykrą starością.
Hiszpanie), a także krótkie wiersze oparte na
błyskotliwym pomyśle (Do Hanny). Ukazują ułatwiające
one różnorodność renesansowego życia,
bawią, wzruszają, a czasami pobudzają do
głębszych refleksji.
1 zdarzenie Twoje zrozumienie
Twój dar, to, co
zawdzięczam Twojej Pieter Bruegel [brojgel], Przysłowia niderlandzkie
łasce (fragment), 1559. Obraz przedstawia ponad
100 scenek będących ilustracją przysłów
2 złotogłowem utworu.
ozdobną tkaniną niderlandzkich (holenderskich)
przetykaną złotą nicią
62 63